DIJK VAN EEN VONDST
Een complete boerderij in de dijk
Niet alleen in de dijk vinden archeoloog Jan-Willem Oudhof en zijn collega’s opmerkelijke vondsten. Ook ervoor of erachter bevinden zich eeuwenoude resten van het leven van toen. Zo werden bij Schardam langs de dijk resten van een boerderij uit de 17e eeuw gevonden. “Het is geen uitzondering dat er verdwenen bebouwing langs dijken gevonden wordt,” stelt de archeoloog van de Alliantie Markermeerdijken. “Het water schoof steeds verder op en de dijk moest hoger en breder worden. Boerderijen die in de weg stonden moesten dan wijken voor de dijkversterking. Alleen hadden we niet verwacht dat de resten van de boerderij ook nog onder de dijkweg door liepen: en dat biedt kennis over dijkenbouw uit het verleden.”
Langs de dijkweg in Schardam werden eerder al resten aangetroffen van deze boerderij. “’En dat was dat’, dachten we,” vertelt Jan-Willem Oudhof. “Verder onderzoek leek niet nodig. Totdat Aad Weel - onze archeologische gebiedsconciërge zoals we hem hebben genoemd - ontdekte dat er onder de dijkweg nog meer te vinden was. Aad rijdt door het gebied langs de werkzaamheden. Hij heeft altijd een metaaldetector bij zich en controleert tijdens de werkzaamheden het terrein. Dankzij hem ontdekten we dat de boerderij, waarvan we een stukje langs de weg hadden opgegraven, ook nog ónder de dijkweg lag.”
Jan-Willem:
”Vroeger werd een huis soms letterlijk onder een dijk begraven”
Dijken in beweging
De dijkweg bleek dus direct boven op de restanten van de boerderij gebouwd. “Een uitstekende fundering voor de dijkweg,” aldus de archeoloog. “Op oude kaarten hadden we tijdens het bureau-onderzoek bij Schardam wel wat losse bebouwing zien staan langs de toenmalige dijk. Wat we niet wisten, is dat deze bebouwing dus gesloopt was voor de toenmalige dijkversterking. Zo ging dat echter toen: de dijk moest worden versterkt of een stukje verderop opnieuw aangelegd omdat het water oprukte. De huizen die er toevallig stonden werden verplaatst of opgegeven. Soms werd zo’n huis letterlijk onder de dijk begraven. Of soms werd de dijk tegen de al bestaande bebouwing aangebouwd. Zo zie je in Uitdam bijvoorbeeld nog steeds huizen direct tegen de dijk aanliggen. En in Monnickendam loopt de oude Zuiderzeedijk dwars door het centrum van de stad heen: de zee en de dijk hebben zich verplaatst richting de bebouwing. In gebieden zoals Etersheim, waar al buitendijkse bewoning zichtbaar is op kaarten uit 1515, kwam het dus voor dat de dijk plotseling achter de huizen lag,” legt Jan-Willem uit. “Mensen woonden daarna aan het water, en eindigden uiteindelijk letterlijk in het water.”
Weigeren was geen optie
Langzamerhand zijn de dijken echter ‘statischer’ geworden,” vertelt hij. “Tegenwoordig, met meer bebouwing, is het vrijwel onmogelijk om dit soort ingrijpende verplaatsingen van dijken te verrichten. In Nederland is het ongebruikelijk om mensen uit hun huis te zetten voor dijkwerkzaamheden, in tegenstelling tot andere landen zoals China. Ooit was dat dus anders. Huizen en boerderijen verdwenen wanneer een dijk moest worden aangepakt. Er was waarschijnlijk weinig aandacht voor de mensen die hun boerderij moesten verlaten. Weigeren was destijds geen optie. Van de boerderij die we hebben gevonden onder de dijkweg kwamen we wel restanten van de boerderij zelf en funderingsresten tegen, maar slechts een paar vondstjes zoals scherven en een muntje. Er was geen complete huisraad meer, dat hadden de bewoners meegenomen. Het was dus geen plotselinge ingreep: men had de tijd om zich voor te bereiden.”
Jan-Willem:
”In Nederland is het ongebruikelijk om mensen uit hun huis te zetten voor dijkwerkzaamheden, maar ooit was dat anders”
Het water nam het over
De archeologische waarde van deze vondst ligt dan ook vooral in de kennis die het oplevert, aldus Jan-Willem Oudhof. “Zo krijgen we nog meer inzicht in dijkenbouw door de eeuwen heen. De oudste dijkfases die we tegenkomen, liggen op de waterbodem. Daarna schoof de dijk steeds verder landinwaarts. Bij Warder vonden we oude huisterpen onder de dijk. Voordat er sprake was van dijken, bouwde men namelijk huizen op terpen. Door het ophogen van de grond zat men veiliger - maar het water kwam dichterbij, men moest de terp wel verlaten. De nieuwe dijk werd op de terpen aangelegd, dat scheelde werk en materialen. Door de positie van de gevonden boerderij op oude kaarten te vergelijken met de vondst van de boerderij ten opzichte van de dijk nu, konden we zien hoe de dijkwerkzaamheden uit die periode zijn opgeschoven. Zo krijgen we een steeds beter beeld van de geschiedenis van de dijk, en van het veranderende landschap en leven van toen.”