EEN DIJK VAN EEN VONDST
Botresten bekijken
In minimuseum De Waterwolf bij bezoekerscentrum De Breek in Etersheim krijgt u een indruk van bijzondere archeologische vondsten uit het gebied waar de dijkversterking plaatsvindt. Zoals enkele botresten. Wat vertellen die ons? Jan-Willem Oudhof, die het archeologisch onderzoek leidt namens de Alliantie Markermeerdijken, legt het uit.
Het gebeurt zeker niet dagelijks, maar bij het afgraven van de dijk komen soms botresten tevoorschijn. Van dieren, maar ook van mensen. “Dat betekent niet automatisch dat die mensen ooit in de dijk zijn begraven”, vertelt Jan-Willem. “De resten kunnen bijvoorbeeld ook zijn meegekomen met grond en kapotte stenen grafzerken uit Amsterdam. Uit documenten weten we namelijk dat die daar werden opgekocht om hier als steenbekleding voor de dijk te dienen. Tussen dat materiaal zit soms botmateriaal. Niet veel hoor, meestal zijn het gewoon losse fragmenten. Maar laat je daar iemand op los die daarvoor geleerd heeft, dan kan die je bijvoorbeeld vertellen hoe oud de persoon in kwestie is geweest, of het een man of een vrouw was en of die persoon bepaalde ziektes had.” Struinen in de prullenbak De meeste botresten die echter worden gevonden, zijn dierlijk en afkomstig van slachtafval van boerderijen langs de dijk. “In die tijd – en dan hebben we het grofweg over de 15e tot en met de 17e eeuw - had je nog geen groene kliko’s”, grinnikt Jan-Willem. “Dus een dood beest, of de restanten daarvan, werden gewoon in de grond gestopt om te voorkomen dat alles ging rotten of stinken. Het mooie van dit soort resten is dat ze ons iets kunnen vertellen over bijvoorbeeld de samenstelling van veestapel: had men vooral jong of oud vee? Kwam het vee hier uit de buurt, of misschien wel uit het buitenland? In die tijd floreerde hier in de buurt namelijk de economie en vonden er vele internationale transporten plaats. Soms kwamen daarbij ook dieren mee, daar zijn talrijke aanwijzingen voor.”
Bij toeval Dit soort vondsten komen dus vooral uit de lagen van de dijk zélf. Maar soms worden botresten bij toeval ontdekt in het zand dat naar het dijkversterkingsproject wordt gebracht om een werkbaan te maken, of om grond vóór te belasten. “Dat zand komt vanaf de overkant van het Markermeer, waar het wordt opgezogen uit aardlagen die dateren uit de tijd dat Nederland nog een echt toendra-klimaat had”, vertelt Jan-Willem. “Soms worden die botresten opgemerkt door schippers die het zand vervoeren, door de mensen die het zand aanbrengen, of door mensen die voor hun hobby op zoek zijn naar dit soort vondsten. Heel soms zijn dat overblijfselen van grote grazers, zoals een mammoet of een wolharige neushoorn. Van veel dieren weten we wat hun natuurlijke leefomgeving is geweest. Wanneer we een botrest kunnen toeschrijven aan een bepaald dier, weten we dus ook iets over hoe de omgeving er in ons land in die tijd uit heeft gezien. Soms zegt een vondst dus niet iets specifieks over de ontwikkeling van de dijk, maar is het veel breder dan dat.”