De boerderij in Uitdam was in coronatijd een bijzondere vondst voor de archeologen van de Alliantie Markermeerdijken. Tussen het vele archeologische materiaal zat ook veel aardewerk. Dat is zorgvuldig door vrijwilligers van de Archeologische werkgroep Waterland gewassen en gesorteerd. “Er zit een bordje bij met een hapje eruit. Dat ontbrekende scherfje maakte dat de aardewerkspecialist van de gemeente Amsterdam, Ron Tousain, achter de oorsprong kon komen,” legt Jan-Willem uit. “Het was de kleur van de klei die de doorslag gaf.”

Jan-Willem:

”De kleur van de klei gaf de doorslag”

Het bordje is witgelakt en er zijn blauwe figuurtjes op geschilderd. Dat is typisch voor een bepaald type Nederlands aardewerk uit de 17e eeuw: faience, gemaakt uit witte klei. Maar dit aardewerk bleek van binnen roodbakkend te zijn: door de scherf is dat zichtbaar. “Dat betekent dat het met een andere kleisoort is gemaakt dan toen gebruikelijk,” aldus Jan-Willem. “Faience borden komen veel voor in Nederland, maar dit exemplaar wijkt dus af qua decoratie en materiaal. Ron Tousain dacht direct: ‘Ik ken dat bord!’ Het bleek een vergelijkbaar bordje te zijn als eerder gevonden in Middelburg, waarover gepubliceerd is door een andere specialist, Nina Jaspers. We kennen het hier nauwelijks, maar in Amerika, vooral in het Caraïbisch gebied en Nieuw-Mexico, wordt het vaker gevonden.”

Links het gevonden bordje en rechts het bordje uit Middelburg Foto: Marlon Hoppel.

Mexico-Stad

Het is een illustratie van hoe de wereldeconomie zich in die tijd begon te ontwikkelen, stelt de archeoloog: “In die tijd werden er tot slaaf gemaakte mensen van de West-Afrikaanse kust naar Amerika getransporteerd. Die schepen voeren terug met producten uit Amerika. Het bordje is vermoedelijk gemaakt door Spaanse pottenbakkers die zich na aankomst in de Nieuwe Wereld rond Mexico-Stad vestigden. Native Americans en lokale bevolking hadden ander aardewerk, dus is het waarschijnlijk door mensen gemaakt die vanuit Spanje in Mexico een nieuw bestaan hebben opgebouwd.”

Maar hoe komt het in Uitdam?

Dat zo’n object uiteindelijk in Uitdam belandt, spreekt tot de verbeelding. Jan-Willem: “Er zijn nu twee van deze bordjes in Nederland bekend. Misschien zijn er meer, maar zijn ze nog niet als zodanig herkend. Maar hoe is dat bordje in die tijd in Uitdam terecht gekomen? Heeft iemand het meegenomen als souvenir? Was het een matroos die het kreeg, of iemand met connecties in de handel? We denken dat het stamt uit de periode 1625-1650, wat gezien de opkomende handel hier na de Slag op de Zuiderzee zou kunnen kloppen. Uitdam bevond zich aan een bekende Nederlandse handelsroute, dus het kan ook via via op de boerderij terecht zijn gekomen. Maar net als bij recherchewerk weet je het pas echt als de bewijslast rond is. In die fase zitten we nog: het zoeken naar bewijsstukken. Als archeoloog ben je een soort detective, je probeert tot een reconstructie te komen van wat er gebeurd is.”

“Wat ik ook bijzonder vind,” besluit Jan-Willem, “is dat de beschildering van het bordje uit Middelburg vergelijkbaar is met die van Uitdam. Hadden de aardewerkers daar niet zoveel fantasie? Of was er toch een soort kleine vorm van massaproductie qua souvenirs: nu in de aanbieding?”